«ایگنازیو کاسیس» وزیر امور خارجه سوئیس که نخستین سفر خود به ایران را روز شنبه با سفر به اصفهان آغاز کرد، از روز یکشنبه رایزنیهای خود را به مدت دو روز در تهران آغاز کرد. باید توجه داشت سابقه روابط ایران و سوئیس به حدود یکصد سال میرسد. البته سوئیس از حدود چهل سال پیش تاکنون وظیفه حفاظت از منافع آمریکا در ایران را برعهده دارد. در پی تسخیر سفارت آمریکا در تهران در سال ۱۳۵۹ و قطع روابط ایران و آمریکا، سوئیس از ۳۱ خرداد همان سال مسئولیت حفاظت از منافع آمریکا در تهران را برعهده گرفت. گفتنی است؛ دیپلماتهای سوئیس در سالهای گذشته توانستند در تبادل زندانی میان ایران و آمریکا نقش مثبتی ایفا کنند. در سال ۲۰۱۶ میلادی چند زندانی دو تابعیتی ایرانی- آمریکایی توانستند از طریق سوئیس به آمریکا بازگردند و در مقابل هفت ایرانی نیز از زندانهای آمریکا آزاد شده و به ایران بازگشتند. سوئیس همچنین در سال ۲۰۱۷ حفاظت از منافع ایران در عربستان و بالعکس و از سال ۲۰۱۹، حفاظت از منافع ایران در کانادا را برعهده گرفته است؛ دو کشوری که روابطشان با ایران یا پرتنش بوده یا پرتنش شده است. در سال ۲۰۲۰ میلادی نیز یک افسر سابق ارتش آمریکا که به ۱۰ سال زندان در ایران محکوم شده بود، پس از دو سال زندانی شدن از ایران اخراج شد. همزمان با بازگشت وی به آمریکا، «سیروس عسگری»، دانشمند ایرانی اجازه یافت تا از آمریکا به ایران بازگردد. تحلیلگران معتقد هستند که سوئیس میتواند نقش اساسی در زمینه کاهش تنش بین تهران و واشنگتن داشته باشد. در روزهای اخیر برخی محافل خبری سفر وزیر خارجه سوئیس به ایران را از این جهت حائز اهمیت میدانند که معمولاً آمریکا از طریق این کشور پیامهای خود را به ایران ارسال میکند.
یافتن راهکاری برای تأمین مالی کانال بشردوستانه
با خروج آمریکا از برجام و اعمال یکجانبه تحریمها علیه ایران از یکسو و در پیش گرفتن سیاست فشار حداکثری از سوی واشنگتن، برن اعلام کرد درصدد راهاندازی یک کانال مالی برای تبادل کالاهای بشردوستانه به ویژه غذا و داروست. سوئیسیها به دور از هیاهو و صدور بیانیههای پی در پی، از مدتها قابل رایزنیهای گستردهای را با مقامات مربوطه در ایران از یک طرف و بانکها و شرکتهای سوئیسی از طرف دیگر انجام دادند تا سازوکاری قابل اطمینان ایجاد کنند. ازهمین رو در سفر وزیر خارجه سوئیس یافتن راهکاری برای تأمین مالی کانال بشردوستانه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه به عنوان مثال پنجاه معامله در انتظار تأمین مالی این کانال هستند. بنابراین با توجه به مسائل عنوان شده به نظر میرسد سفر وزیر امور خارجه سوئیس فرصت خوبی برای تهران و برن برای فعالتر کانال مالی سوئیس و بررسی راهکارهای ممکن برای رفع مشکلات آن است؛ مخصوصاً آنکه به نظر میرسد با توجه به تراکنشهای قبلی این کانال مالی، زمینه برای مبادله بیشتر دارو و توسعه دامنه تبادل به سایر کالاها فراهم شده است و میتوان به ارسال محمولههای دیگر به ایران از طریق کانال مالی سوئیس امیدوار بود. مبادلات صورت گرفته از طریق کانالی مالی سوئیس از آن جهت اهمیت پیدا میکند که سوئیس درباره این کانال مالی اعلام کرد که این مکانیسم به این جهت ایجاد شده تا از طریق آن بتوان نیازهای حیاتی برای مردم ایران را تأمین کرد بدون آنکه تحریمهای آمریکا علیه این کشور نقض شوند و آمریکاییها نیز از ابتدای شکلگیری آن در جریان بوده و مورد مشورت و رایزنی قرار میگرفتند.
میانجیگری بین ایران و آمریکا
ایران و آمریکا در حال حرکت به سمت اوج تنشهای فیمابین خود هستند. حدود دو هفته دیگر، مهلت سی روزهای که آمریکا برای بازگشت تحریمهای سازمان ملل در قالب مکانیسم ماشه تعیین کرده به پایان میرسد. برخی کارشناسان بر این باور هستند که آمریکا بهرغم اینکه اقدامش در فعالسازی مکانیسم ماشه غیرقانونی است، اما در بازگرداندن تحریمها موفق خواهد شد. بازگشت این تحریمها، برجام را درخطر بیسابقهای قرار خواهد داد. چرا که ایران ناگزیر به واکنش نشان دادن خواهد بود. از سوی دیگر، آمریکا هیچ تمایلی به کاهش تنشها با ایران نشان نداده است. با وجود اینکه «کاسیس» چند روز قبل از سفرش به ایران با «پمپئو» درباره ایران گفتوگو کرده بود، اما آمریکاییها از فرصت این سفر برای تنشزدایی استفاده نکردند. بلکه به عکس، با اعمال تحریمهایی علیه صنعت پتروشیمی ایران در آستانه سفر وی، پیام خود مبنی بر تداوم تحریمها و فشارها را ارسال کردند، اما به یکباره با سفر وزیر خارجه سوئیس به تهران، مایک پمپئو از همتای سوئیسی خود به خاطر نقش سازنده به عنوان حافظ منافع ما در ایران و کمک به محافظت و بازگردانی شهروندان آمریکایی تشکر کرد. همین مسئله هم موجب شنیدن حرف و حدیثهایی مبنی بر این شده که مهمترین دستور کار وزیر امور خارجه سوئیس در سفر به تهران، رایزنی درخصوص مناسبات تهران و واشنگتن است به ویژه آنکه ترامپ این روزها درمبارزات انتخاباتی از رقیب خود، جو بایدن عقب است و میخواهد از هر ابزاری در معادلات انتخاباتی در آمریکا به سود خود رقم بزند.
باید توجه داشت که تماسهای شتابزده وزیر امور خارجه آمریکا با شخصیتهایی که قصد سفر به ایران دارند، مسئله تازهای نیست و پمپئو از سر استیصال و ناچاری سعی میکند تا سیاست موهوم فشار حداکثری واشنگتن را به هر طریقی پیگیری کند، لذا تلاش میکند کشورهای ثالث را از روابط عادی با ایران منصرف کند که البته تاکنون شکست خورده است. همانطور که در موضوع سفر گروسی مدیرکل آژانس به تهران هم شکست خوردند، این بارهم این فشارها شکست خواهد خورد. از طرف دیگر تلاش سوئیس آن است که حداقلهای گفتوگوی بین دو کشور برقرار شود. واقع امر این است که ایران در حسننیت سوئیس شک ندارد و همواره به ابتکارات این کشور با حسننیت نگاه کرده است با این حال نباید انتظار داشت در این زمینه اتفاق خاصی بیفتد. کما اینکه در سالهای اخیر هم چنین ابتکاراتی از سوی کشورها و شخصیتهای مورد اعتماد تهران و واشنگتن نتیجهای نداشته است. مهمترین دلیل این امر البته تناقضات رفتاری و گفتاری ترامپ و دولتمردان آمریکایی است که زمینهساز سلب اعتماد نه تنها تهران بلکه جامعه جهانی به این دولت شده است. حالا در آستانه انتخابات آتی آمریکا و در شرایطی که راهیابی مجدد ترامپ به کاخ سفید در هالهای از ابهام است، بعید است ابتکار عمل در این زمینه موفقیتآمیز باشد. با این اوصاف بهتر است سفر وزیر خارجه سوئیس به تهران را از منظر توسعه روابط دوجانبه و یادآوری روابط تاریخی دو کشور ارزیابی کرد. دو کشور مستقل مانند ایران و سوئیس نمیتوانند و نباید مناسبات تاریخی خود را تحتالشعاع فشارها و مناسبات کشورهای قرار دهند.